Τρίτη 26 Σεπτεμβρίου 2017

Ο Μίκης μας καλεί σε ένα νέο Κίνημα Ζωής

Της  Αναστασίας  Βούλγαρη


Με τη νέα πραγματεία του «Μονοπάτι προς το μέλλον», που δημοσιεύθηκε σε δύο μέρη, το πρώτο στις 25 Αυγούστου και το δεύτερο στις 21 Σεπτεμβρίου 2017, ο Θεοδωράκης εξετάζει τον άνθρωπο «ως μία ενιαία μονάδα» και διεισδύει στον πυρήνα τού προαιώνιου προβλήματος της ανθρώπινης ύπαρξης: τον φόβο. Τον αναλύει και σπάει τα δεσμά του. 

Ο αρχέγονος φόβος και ο διχασμός του ανθρώπου

Παρ’ όλη την ιστορική διαδρομή του (περίπου 4.000 χρόνια), ο άνθρωπος δεν κατόρθωσε ακόμα να απαλλαγεί από τον αρχέγονο φόβο και την ανασφάλεια, που καταγράφηκαν ανεξίτηλα μέσα του από την εποχή που τον κυνηγούσαν τα άγρια θηρία και τον απειλούσαν τα φυσικά φαινόμενα. Ο φόβος δεσμεύει τον άνθρωπο, τον εξουσιάζει, τον καθυποτάσσει, ορίζει τις πράξεις του και, τελικά, τον διχάζει.

Ο άνθρωπος, από τη στιγμή της εμφάνισής του πριν από 100.000 χρόνια, μέχρι σήμερα, ζει μέσα σ’ ένα «εγγενές πένθος», σε μια διαρκή σχάση, τελικά, σε μια ατελείωτη εσωτερική ερημιά, γιατί δεν σέβεται την ίδια του την ύπαρξη και τη δωρεά της ζωής. Και είναι αυτός ο διχασμός, που τον οδηγεί στον ατομικισμό και στον μηδενισμό και τον εμποδίζει να ενηλικιωθεί και να οικοδομήσει  έναν καινούριο εαυτό, ώστε να γίνει πραγματικά ελεύθερος και υπεύθυνος για τον εαυτό του και την κοινωνία. Δηλαδή, να αναλάβει την ευθύνη (που ετυμολογικά σημαίνει «ευθύς νους») για τη ίδια τη ζωή, ως αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης και, κατ’ επέκταση, του σύμπαντος. 

Ο διχασμένος άνθρωπος δίχασε την κοινωνία. Από την μία πλευρά, ο Άνθρωπος θηρευτής (όπως τον αποκαλεί ο Μίκης), εκείνος που επειδή φοβάται περισσότερο από τους άλλους, κατέχει  την εξουσία, ασκεί βία, κάνει πολέμους. 

Ο Άνθρωπος θηρευτής καθυπόταξε φυλές και έθνη, αφήνοντας στο καταστροφικό πέρασμά του πόνο, δάκρυα κι ερείπια. (Αλήθεια, υπήρξε ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητες πιο φοβισμένο ανθρωπάκι από τον Χίτλερ; Κι όμως αυτό το ανθρωπάκι, επειδή ήταν στην πλευρά των ισχυρών-φοβισμένων αιματοκύλησε την ανθρωπότητα κι άφησε πληγές, που ακόμα παραμένουν ανοιχτές. Κι όχι μόνον παραμένουν ανοιχτές, αλλά οδήγησαν στην παράνοια κάποια από τα χθεσινά θύματα του Χίτλερ που μετατράπηκαν  σε θήτες…)

Από την άλλη πλευρά, ο Άνθρωπος θύμα (Μ.Θ), ο φοβισμένος υποταγμένος που υφίσταται τα δεινά της εξουσίας, της βίας και του πολέμου. 

Επάνω σ’ αυτό το μελαγχολικό τοπίο χτίστηκαν τα κράτη, οι θεσμοί, τα κόμματα, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, τα εργοστάσια και οι βιομηχανίες όπλων.

Πέρα από τους απλουστευτικούς δυισμούς

Σ’ αυτό το σημείο της παρέμβασής μας να σημειώσουμε ότι ο Θεοδωράκης, στην οντολογική ανάλυση του ανθρώπου, δεν μένει στον απλουστευτικό δυισμό πλούσιος- φτωχός, καπιταλιστής προλεταριάτο, αλλά φωτίζει το γεγονός ότι υπάρχουν δυνάμεις του σημερινού προλεταριάτου που έχουν μετατραπεί σε θηρευτές. Επιστήμονες, επαγγελματίες στρατιώτες, πράκτορες, δεσμοφύλακες, εργάτες και υπάλληλοι της πολεμικής βιομηχανίας, εργάτες των βιομηχανιών που καταστρέφουν τη φύση υπηρετούν τους ισχυρούς θηρευτές τής φοβικής και ψυχωτικής διεθνούς ελίτ. 

Να σημειώσουμε, ακόμα, ότι ο Θεοδωράκης δεν αγνοεί την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, αλλά πιστεύει ότι πάνω από αυτή την αντίθεση υπάρχει μία άλλη περισσότερο ισχυρή και κυριαρχική: Η αντίθεση ανάμεσα στον Άνθρωπο θήτη και τον Άνθρωπο θύμα. 

Φτάνουμε στο τέλος του Ανθρώπου; 

Ο δρόμος που διάλεξε ο άνθρωπος, από την αρχή της ιστορίας μέχρι σήμερα, είναι λανθασμένος και στρεβλός, επισημαίνει ο Μίκης. Τέσσερεις χιλιάδες χρόνια ιστορίας κι ο άνθρωπος παραμένει ίδιος. Από τη μια θεός να χτίζει Παρθενώνες, να συνθέτει Τραγωδίες, Μελωδίες και Ποιήματα, να σμιλεύει Απόλλωνες και Καρυάτιδες, κι από την άλλη διάβολος να χτίζει Κολοσσαία, Φυλακές, Μακρονήσια, Γκουαντάναμο και να ξαμολάει πεινασμένα λιοντάρια, αλφαμίτες και πεζοναύτες, για να κατασπαράξουν τον συνάνθρωπό του κι εκείνος ν’ απολαμβάνει το αίμα και τη σφαγή• και οι έμποροι «να εισπράττουν σκύβοντας το κέρδος των δικών τους πτωμάτων». (Οδ. Ελύτης)

Σήμερα, μετά την αποτυχία όλων των συστημάτων διακυβέρνησης, έχουμε οδηγηθεί στον τελευταίο σταθμό της πορείας μας, σ’ ένα ιστορικό αδιέξοδο, τονίζει ο Μίκης. Τόσο ο υλικός όσο και ο πνευματικός κόσμος βρίσκονται σε βαθειά και πρωτοφανή κρίση. Ο άνθρωπος βρίσκεται στη μέση των δύο αυτών κόσμων και η κρίση τους τον συνθλίβει, τονίζει ο Μίκης. Μήπως φτάσαμε στο τέλος του Ανθρώπου; Ένα είναι βέβαιο, ότι η τρομακτική συσσώρευση πλούτου και δύναμης (κυρίως στα μέσα μαζικής καταστροφής) στα χέρια του Ανθρώπου θηρευτή οδηγεί την ανθρωπότητα στην αυτοκαταστροφή της. 

Η σημερινή Αντίθεση

Ο Θεοδωράκης προχωρά μετά τη μαρξιστική θεωρία, η οποία προτείνει «την κοινωνική επανάσταση ως λύση στις κοινωνικές αντιθέσεις», και εξετάζει την εποχή μας ως «επάνοδο της κυριαρχίας των ενστίκτων, της ανασφάλειας και του φόβου, που κυριαρχούν στις σύγχρονες κοινωνίες του δυτικού κόσμου οδηγώντας τις στην πρωτοφανή ανάπτυξη του Ανθρώπου-θηρευτή λόγω της συντριπτικής ανόδου της δύναμης βίας που τους προσφέρει η πρωτοφανής συσσώρευση πλούτου και των μέσων μαζικής καταστροφής».

Οι διεθνείς εξελίξεις, και ειδικά η νέα απειλή τού πυρηνικού ολοκαυτώματος,   μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι  η σημερινή Αντίθεση «ανάμεσα στις δυνάμεις στις δυνάμεις των θηρευτών και στους λαούς των θυμάτων (ο Άνθρωπος-θηρευτής εναντίον του Ανθρώπου-θύμα) είναι απείρως πιο έντονη και πιο απεχθής από εκείνη του καπιταλιστικού κόσμου ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, ανάμεσα στην πλουτοκρατία και στο προλεταριάτο.»

Μετά την αποτυχία όλων των κοινωνικών συστημάτων δεν είμαστε σε θέση να προτείνουμε νέα συστήματα διακυβέρνησης, εάν πρώτα δεν εξετάσουμε τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης και δεν πείσουμε τον άνθρωπο ν’ αλλάξει πορεία.  Εάν ο άνθρωπος δεν λύσει το πρόβλημα της ίδιας του της ύπαρξης, δεν θα μπορέσει να οικοδομήσει μια ανώτερη κοινωνία αληθινού πολιτισμού και ειρήνης.

Σήμερα, ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σ’ ένα μεγάλο δίλημμα: ή θα παραμείνει σε νηπιακή κατάσταση και θα οδηγηθεί στην ολική καταστροφή, ή θα ενηλικιωθεί και θα επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του και τον ρόλο του και θα σωθεί.  

Ο Θεοδωράκης, όμως,  γνωρίζει καλά ότι η διαδικασία της ενηλικίωσης της ανθρωπότητας δεν μπορεί να είναι ένας μοναχικός ατομικός δρόμος του καθενός μας (αυτό οδηγεί στη διαίρεση), αλλά, αντίθετα, μία συνολική προσπάθεια, στην οποία  ο άνθρωπος θα αλλάζει μαζί με τον Άλλον, αλλάζοντας, τελικά, τον κόσμο. Γιατί ο άνθρωπος παύει να είναι διχασμένος, μόνος κι έρημος (γι αυτό και τόσο άγριος), όταν ενώνεται με τον Άλλον για έναν απελευθερωτικό σκοπό και μέσα από επικοινωνία φιλότητας.  

Για έναν νέο Διαφωτισμό

Έχουμε ανάγκη από έναν νέο Διαφωτισμό, επισημαίνει ο Μίκης. Συμφωνούμε και θα προσθέταμε: έναν νέο Διαφωτισμό, που θα στηρίζεται στην ελληνική θέαση του κόσμου, έτσι όπως την απέδωσαν με τη μοναδική ποίησή τους οι τρεις μεγάλοι τραγικοί ποιητές μας ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης.   


Ο Μίκης, εν τέλει, μας καλεί στη δημιουργία ενός νέου Κινήματος Ζωής. Να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο φόβος-διχασμός-ερημιά-αγριότητα και να οικοδομήσουμε την καθολική απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σημερινή αβίωτη ζωή και να φτιάξουμε μια άλλη ζωή, όπου ο άνθρωπος θα ζει ειρηνικά και θα απολαμβάνει έναν αληθινό πολιτισμό, αντάξιο της δωρεάς της ζωής, που τόσο απλόχερα μας χαρίζει η Μάνα μας η Φύση.


Πηγή :https://theodorakism.blogspot.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια: